Er is in de afgelopen 15 jaar veel veranderd in en om het station van Zaandam. Het bekendst en meest in het oog springend zijn de "gestapelde Zaanse huisjes", die werden toegepast bij een hotel. Ook kwam er een nieuw stadhuis, nieuwe appartementen en werd de verkeerssituatie aangepast. Ook het station ging flink op de schop. Er kwamen nieuwe entrees en de bekende rode overkapping werd wit geschilderd. Vooral dat laatste is even wennen, maar het station oogt daardoor wel een stuk lichter en overzichtelijker. Toch is het jammer dar die felrode kleur is verdwenen, het contrasteerde immers buitengewoon goed met het groen van de bebouwing in en om het station. De overkapping heeft nu veel meer een utilitair karakter gekregen. Desondanks is het inmiddels 40 jaar oude station weer helemaal bij de tijd.
Hoe anders was dit aan het begin van de jaren tachtig. Terwijl in die tijd al het ene na het andere historische station tegen de vlakte was gegaan, soms zelfs nog in perfecte staat, moest Zaandam het doen met een station dat al jaren bijna letterlijk op instorten stond. Niet voor niets stond het destijds bekend als "het meest verloederde station van Nederland". De bouw van de Hemspoortunnel onder het Noordzeekanaal was uiteindelijk de directe aanleiding om ook het bouwvallige station door een compleet nieuw exemplaar te vervangen. Tot dan toe reden de treinen over de legendarische Hembrug, ooit de grootste draaibrug van Europa. Die brug was al heel lang een knelpunt voor zowel het trein- als het scheepvaartverkeer. Toen de brug in de jaren zeventig ook nog eens meerdere keren werd aangevaren -met wekenlange stremmingen in het treinverkeer tot gevolg- was de maat vol; ze werd vervangen door een driesporige tunnel. Omdat het spoor in Zaandam moest worden verlegd was het mogelijk het nieuwe station wat dichter bij het stadscentrum te bouwen, ze schoof zo'n 150 meter op in zuidoostelijke richting. Een bijkomend voordeel was dat even ten noorden van het station een fly-over kon worden gebouwd, zodat het treinverkeer van en naar Hoorn of Alkmaar elkaar niet meer in de weg zaten. Ook was het mogelijk om tijdens de ombouw het oude station te blijven gebruiken, aan onderhoud werd toen trouwens weinig tot niets meer gedaan…
Het huidige station van Zaandam werd in 1983 in gebruik genomen. Het bestaat uit twee eilandperrons, met daarboven een brede traverse annex stationsgebouw. Voor deze constructie moest wel worden gekozen omdat het station pal naast een drukke verkeersweg werd gebouwd. Omdat ook het aanvullende openbaar vervoer hier een plekje moest krijgen was er simpelweg geen ruimte voor een conventioneel stationsgebouw. In feite is het een soort omgekeerd viaductstation. De grote blikvanger van het station is de perronoverkapping. Deze bestaat uit een zogenoemd spaceframe, een constructie waarbij een forse overkapping met relatief weinig steunpunten kan worden gebouwd. Hetzelfde type spaceframe zou trouwens later ook worden toegepast bij de centrumstations van Almere en Lelystad, die net als station Zaandam werden ontworpen door architect P.A.M. Kilsdonk.
Met de ingebruikname van dit station brak een nieuw tijdperk aan in de Nederlandse stationsarchitectuur. Na de toch wel zeer magere jaren mocht het station eindelijk weer worden gezien. Om die reden hoort dit station eigenlijk niet thuis in deze periode. Maar ook een "overgangsstation" als deze moet er nu eenmaal tussen staan…

Boven en onder: Sinds enkele jaren is dit de nieuwe hoofdingang van het station. Ze werd gebouwd op een nieuw viaduct over de sporen, dat niet alleen een fietspad is maar ook voorzien werd van de nodige winkeltjes. Die zijn ondergebracht in kleine huisjes in een typische Zaans-groene kleur. Die winkeltjes vervangen voor een groot deel de commerciële invulling in de stationstraverse, die nu een stuk overzichtelijker is geworden. (foto onder) Merk ook op dat de traverse een niveauverschil kent.
.

Onder: Station Zaandam beschikt over twee perrons. Het perron links (spoor 1 / 2) is voor het treinverkeer richting Hoorn óf richting Alkmaar. Langs het perron waarvandaan deze foto werd genomen (spoor 4 / 5) vertrekken de treinen naar Amsterdam Centraal. Sinds 2003 kan hiervandaan ook rechtstreeks naar Schiphol worden gereisd. De perrons worden deels overdekt door een op het eerste gezicht forse overkapping. Bij nadere beschouwing valt het toch wat tegen; met een totale lengte van nog geen 100 meter is zij aanzienlijk korter dan haar jongere soortgenoten in Lelystad en Almere. Bovendien zijn er geen zijwanden. Dit is aan de oostzijde inmiddels aardig opgevangen door de aangrenzende bebouwing. Maar op het "Amsterdamse perron" (spoor 4 / 5) is voelbaar minder beschutting. Ook lijkt de overkapping niet goed aan te sluiten bij de traverse...
.

Onder: Geloof het of niet, maar dit is toch echt een fiets- en voetgangersbrug. Al slingerend baant deze zich een weg over het spoor en om het station. Aan de -niet zichtbare- noordelijke kant bevindt zich de nieuwe ingang van het station, daartegenover is een soort straatje met allerlei winkeltjes. Deze brug vervangt een smalle en donkere tunnel, hetgeen de veiligheid uiteraard ten goede komt. Al blijft een (druk) fietspad pal vóór een stationsingang geen goed idee…
.

Onder (beide foto's): In de afgelopen decennia is de omgeving direct ten oosten van het station enorm veranderd. Het meest bekende -en ook het meest spraakmakende- onderdeel van dit masterplan is het Intell Hotel (foto rechtsonder), dat uit talloze op elkaar gestapelde Zaanse huisjes lijkt te bestaan. Dit door architect W. van Winden ontworpen gebouw werd in zeer korte tijd wereldberoemd.
.