Als er één station is dat flink aan belang heeft ingeboet dan is het wel dat van het Gelderse Elst. Anno 2022 bestaat het uit twee perrons, met op elk een bescheiden wachtruimte en een perronoverkapping. Hoe anders was het een halve eeuw geleden, toen Elst nog een belangrijke schakel in het goederenvervoer was en het station een indrukwekkend stationsgebouw had. Die tijden zijn voorbij. In de jaren tachtig van de twintigste eeuw werd het rangeerterrein ontmanteld en kreeg Elst een nieuw, eenvoudig station, dat een paar honderd meter naar het noorden werd verplaatst. Het oude stationsgebouw ging tegen de vlakte, waardoor er ruimte vrijkwam voor uitbreiding van de Heinz-fabriek. Het vroegere rangeerterrein bleef jarenlang een ongebruikt, braakliggend gebied, maar wordt inmiddels volop herontwikkeld. Van het oorspronkelijke station is nagenoeg niets meer terug te vinden. Ook het huidige station werd in de afgelopen jaren flink onder handen genomen. Ook werden enkele overwegen vervangen door onderdoorgangen. Het station kreeg een derde spoor, waar voortaan de boemel uit Tiel diende te keren. Het levert het station een nogal ongebruikelijke spoornummering op.
Elst ligt in het oostelijke deel van de Gelderse streek Betuwe, zo goed als exact halverwege Arnhem en Nijmegen. Het dorp bestaat al sinds de achtste eeuw, maar het gebied werd al in de Romeinse tijd bewoond. Tegenwoordig is Elst een forenzendorp met circa 23.000 inwoners, waarbij het dankbaar gebruik maakt van haar strategische ligging tussen Arnhem en Nijmegen. Een uitstekende bereikbaarheid én vanwege de aanwezigheid van een station. Oorspronkelijk was het gebied agrarisch, waarbij vooral de tuinbouw -waar de Betuwe al van oudsher om bekend staat- een belangrijke bron van inkomsten was. In de negentiende en twintigste eeuw kwam er industrie in Elst, vooral de steenfabrieken en de levensmiddelenindustrie waren hierbij bepalend. Die laatste is dat trouwens nog steeds in de vorm van de bekende ketchupfabriek Heinz, direct naast het huidige station.
In 1879 werd Elst op het nationale spoornet aangesloten, dankzij de ingebruikname van de spoorlijn Arnhem-Nijmegen. Drie jaar later volgde het eerste deel van een spoorverbinding naar Dordrecht, via Tiel en Geldermalsen. De beide spoorlijnen werden gebouwd in het kader van de twee spoorwetten uit respectievelijk 1873 en 1875 (de tweede en derde Staatsaanleg). Elst kreeg dus al vrijwel direct een overstapfunctie. Ook werd bij het station een tamelijk uitgebreid goederenemplacement aangelegd, waardoor er ook een stationsgebouw met enige omvang nodig was. En die kwam er dan ook. Het gebouw deed qua bouwstijl denken aan het gelijktijdig gebouwde (en aan dezelfde lijn gelegen) stationsgebouw van station Oosterbeek Laag, maar was wel aanzienlijk groter. Ook was hier geen laag en hoog gedeelte en ontbrak bij dit stationsgebouw de toren. Een ander groot verschil was dat het stationsgebouw van Elst meer symmetrisch was; er was een duidelijk, wat naar voren stekend middendeel en twee lange zijvleugels. Elke vleugel had een eindje vóór het uiteinde een naar voren stekend gedeelte, ieder met een puntgevel. Het waren dus geen eindgebouwen. De twee zijgevels van het gebouw waren verschillend, hetgeen ook aan de dakvorm was te zien. het middendeel was wel symmetrisch, waarbij de ingang in een wat naar voren springend gedeelte was geplaatst. Dat deel had een eigen puntgevel, die duidelijk wat hoger was dan de rest van het gebouw. Hierin was een grote ronde opening, waarin de stationsklok was aangebracht. Daaronder waren twee dubbele deuren, later vervangen door enkele exemplaren. Boven elke (dubbele) deur was een opvallend, rond bovenlicht. De perrongevel had over de volle breedte een forse luifel. Deze rustte op gietijzeren kolommen en was afgewerkt met houtsnijwerk. Ook onder de puntgevels was decoratief houtwerk te vinden. Dit was trouwens het enige echt frivole aan het gebouw. Vergeleken met het stationsgebouw van Oosterbeek Laag, en later gebouwde soortgenoten -zoals Hemmen-Dodewaard, Arkel en Leerdasm- was het Elster stationsgebouw aanzienlijk eenvoudiger uitgevoerd. Zo had het metselwerk nauwelijks zichtbare sierbanden en was het dak met slechts één kleur dakpan gedekt. Het gebouw was niet alleen soberder, het was ook wat somberder…

Boven: Het huidige "stationsgebouw" bestaat uit twee identieke glazen gebouwtjes. Dit bouwwerkje, met haar karakteristieke knik aan de onderkant van het dak, kan worden beschouwd als een soort opvolger van de "Sextant". Deze foto toont één van de gebouwtjes, zoals het er in 2015 uitzag. Op het dak lijkt een kleine, groene windmolen te staan. Deze staat echter op een aangrenzend bedrijventerrein, en hoort dus niet bij het station.
.

Onder: Het imposante stationsgebouw uit 1879 was langgerekt, en viel vooral op door haar drie puntgevels aan de voorzijde. Het gedeelte met de puntgevel aan de rechterkant was de dienstwoning van de stationschef. De onlangs overleden artiest Pierre Kartner, zoon van de vroegere stationschef Willem Kartner, was (zeer aannemelijk) hier geboren...
.

Onder (beide foto's): De perronzijde van het station, waarbij vooral de forse luifel aan het stationsgebouw opvalt. (afbeelding linksonder) Wie goed kijkt ziet dat onder die luifel een groot, langwerpig bord hangt. Daarop staat de tekst: "ELST, CENTRUM VAN HEINZ EN TEO". De Taminiau Elst Overbetuwe (oftewel: TEO) was een bekende jamfabriek, die pal naast het station was gevestigd. Deze fabriek bestaat nog steeds, al wordt er al heel lang geen jam meer gemaakt. In 1958 werd de TEO namelijk overgenomen door het Amerikaanse bedrijf Heinz, sindsdien wordt er tomatenketchup geproduceerd. Op de afbeelding rechtsonder is de nogal ongebruikelijke perronindeling te zien, waarbij de perrons in een soort bajonetligging waren geplaatst. Vooral in de twintigste eeuw werd het stationsemplacement meer dan eens gewijzigd, waarbij het stationsgebouw steeds verder van de perrons kwam te staan. Beide foto's zijn trouwens in 1966 gemaakt...
.

Onder: Ooit was Elst een belangrijke schakel in het goederenvervoer per spoor. Bij het station was een rangeerterrein, die trouwens niet over een rangeerheuvel beschikte. Het emplacement fungeerde als centrum voor het goederenvervoer voor de regio Arnhem / Nijmegen / s'-Hertogenbosch. In 1978 werd het goederenemplacement gesloten, de aanleg van het grote rangeerterrein Kijfhoek maakte "Elst" overbodig...
.

Onder: Een andere vorm van goederenvervoer was de overslag van stukgoederen, waaronder fruit. Dit vond plaats op een overdekt laad/losperron aan de zuidkant van het emplacement, ongeveer op de plek waar nu het tweede perron van het huidige station ligt. Op deze foto uit 1936 staat het laadperron vol met kersen, bestemd voor de nabijgelegen jamfabriek TEO.
.

Onder: Op woensdagochtend 13 oktober 1954 vond op het oude station van Elst een zwaar treinongeval plaats. Hierbij vielen zes doden en raakten zo'n vijftien mensen meer of minder ernstig gewond, het was op dat moment het zwaarste spoorongeluk sinds 1918. De oorzaak was nogal bizar: tijdens het omleggen van een wissel brak de trekdraad, waardoor de wissel in haar vorige (foute) positie terugviel. Hierdoor kwam een trein uit Nijmegen op een verkeerd spoor terecht en botste frontaal op een passerende sneltrein. De seinhuiswachter had de draadbreuk niet opgemerkt, evenmin het feit dat de wissel in een verkeerde stand stond. De reden dat de kabel brak was corrosie, veroorzaakt door een ongelukkige combinatie van een strenge winter en een zeer natte zomer...
.