In 1861 werd de spoorlijn naar Luik in gebruik genomen, waarmee Maastricht nu een internationaal spoorwegknooppunt werd. Deze lijn werd aangelegd en geëxploiteerd door de Belgische spoorwegmaatschappij Compagnie du chemin de fer de Liége à Maestricht et ses extensions (LM). Deze spoorlijn -die via Gronsveld en Eysden naar Luik liep- was aanvankelijk slechts van lokaal belang, maar dit zou in de latere jaren veranderen… Overigens maakte deze spoorwegmaatschappij van het bestaande station van Maastricht gebruik.
In de eerste helft van de jaren zestig was Maastricht uitgegroeid tot een internationaal grensstation, met verbindingen naar zowel België als Duitsland. Maar nog altijd had Maastricht uitsluitend spoorverbindingen met het buitenland. Sterker nog: alle spoorverbindingen in en rond Maastricht waren in handen van buitenlandse maatschappijen, al was de AM voor een deel ook een Nederlandse maatschappij. Pas in 1865 krijgt Maastricht een spoorwegverbinding met de rest van Nederland als in dat jaar de zogenoemde "Staatslijn E" (de spoorlijn Maastricht - Roermond - Venlo - Eindhoven - Tilburg - Breda) in gebruik wordt genomen.
Dit keer werd er niet voor gekozen om het bestaande station uit te breiden. In plaats daarvan bouwde Staatsspoor (of liever gezegd: het Rijk) een eigen station, dat vlak naast het bestaande AM-station werd gebouwd. En zo ontstond een opmerkelijke situatie: Maastricht beschikte nu over drie stations (het in 1856 geopende station Boschpoort ook meegerekend), alledrie binnen een afstand van nog geen anderhalve kilometer gelegen én alledrie buiten de bebouwde kom!
Alhoewel het Staatsspoorstation wederom iets dichter bij de stad kwam te staan golden nog altijd de bepalingen van de Vestingwet. Dit betekende dat ook dit stationsgebouw een semi-permanent gebouw was, en dat het station ook nu weer buiten de stad was gesitueerd. Maar dit keer kreeg het station wel een rechtstreekse weg naar de stad. Hiervoor werd in de omwalling zelfs een nieuwe stadspoort gebouwd: de Stationspoort. Het zou de eerste -en ook meteen de laatste- keer zijn dat voor een spoorwegstation een aparte stadspoort werd gebouwd! Waarom er nu ineens wel een rechtstreekse route naar de stad kon worden gebouwd is niet bekend. Wellicht heeft het feit dat dit station (en de voor Maastricht zo belangrijke spoorverbinding naar de rest van Nederland) door het Rijk werd gebouwd hiermee te maken. Maar het kan ook zijn dat men al een beetje vooruitliep op het opschorten cq intrekken van de Vestingwet en de ontmanteling van de omwalling, dat een paar jaar later. Hoe het ook zij, Het Staatsspoorstation was het eerste station dat nu een directe verbinding naar de stad had. Ook het AM-station profiteerde hiervan, zij kregen op hun beurt weer een directe looproute naar het Staatsspoorstation. Eén probleem was echter nog altijd niet opgelost: ook het Staatssspoorstation stond in de gemeente Meerssen. Het zou uiteindelijk nog tot 1907 duren voordat er een grenscorrectie plaatsvond en de Maastrichtse stations ook echt in de gemeente Maastricht zouden staan!
Het Staatsspoorstation stond destijds ter hoogte van de huidige Sint Maartenslaan, in vermoed zo'n beetje op de plaats waar nu het uiteinde van perron 5b/6b ligt. Het gebouw was een ontwerp van K.H. van Brederode, die in die tijd ook de Waterstaatstations ontwierp, en was er één uit een serie van zeven stationsgebouwen die speciaal voor de vestingsteden (Breda, Bergen op Zoom, Deventer, Groningen, Venlo, 's Hertogenbosch en Maastricht) werden gebouwd. Een serie die overigens maar één ding gemeen had: de gebouwen bestonden uit een houten raamwerk dat was opgevuld met stenen en afgewerkt met cement. Voor de rest waren het zeven verschillende gebouwen. Het stationsgebouw in Maastricht was zeer eenvoudig, langgerekt onder een zadeldak. Wie niet beter wist zag het gebouw voor een loods aan… Opmerkelijk genoeg stond het gebouw op het perron, ingeklemd tussen de sporen. Hiermee was dit ongetwijfeld het allereerste voorbeeld van een eilandstation in Nederland!

Boven: Het Staatsspoorstation aan het einde van de negentiende eeuw. Door de vorm heeft het gebouw meer weg van een grote loods dan dat het een stationsgebouw is. Toch had juist dit station een primeur: het was ooit het allereerste eilandstation van ons land. Gedurende enige tijd ook het enige, pas tegen het einde van de negentiende eeuw werd dit type station vaker gebouwd...

Onder: De Stationspoort werd rond 1865 speciaal voor het Staatsspoorstation aangelegd, daar hierdoor een directe looproute naar de stad kreeg. Deze poort heeft slechts een paar jaar bestaan. In 1868 vervielen de bepalingen in de Vestingwet, waadoor de vestingen konden worden opgeheven. Vrijwel direct daarna werd de omwalling in Maastricht nagenoeg geheel gesloopt...

Onder: Het Maastrichtse stationscomplex in 1880, gezien vanaf het torentje van villa "Wijckerveld". Er is in de tussenliggende 130 jaar heel veel veranderd, maar sommige zaken zijn nog altijd hetzelfde. Zo staat het fraaie hek (linksonder op de foto, nr.7) er nog altijd en ook de villa zelf -weliswaar flink verbouwd en ingekapseld tussen modernere bebouwing- is bewaard gebleven. Ook de Meerssennerweg (op de voorgrond) ligt er nog altijd, al is deze tegenwoordig een stuk breder. Op de plaats waar vroeger het bijgebouw van de locomotievenloods (5) stond is nu de fietsenstalling, en waar vroeger de rijtuigen-loods stond (3) staat tegenwoordig het markante witte seinhuis.