Aan een druk pleintje, even ten noordoosten van het centrum van Arnhem, staat wellicht één van de fraaiste haltegebouwtjes uit de wederopbouwperiode. Het is het voormalige stationsgebouw van de halte Velperpoort, dat al meer dan 25 jaar geleden als zodanig werd opgeheven. in 1988 werd die rol overgenomen door een nieuw station Velperpoort, dat hierbij iets naar het westen verschoof. Het oude stationsgebouw bleef gelukkig bewaard, al viel het niet altijd mee om er een geschikte herbestemming aan te geven…
Het in 1953 gebouwde stationsgebouwtje staat pal naast de onderdoorgang waar de Steenstraat overgaat in de Velperweg. De naam van het station verwijst direct naar dit viaduct, dat in de volksmond "de Velperpoort" wordt genoemd. In dit deel van de stad heeft het spoor al van meet af aan op een hoge spoordijk gelegen, dit vanwege het heuvelachtige gebied. Het was trouwens niet het eerste station, al in 1892 werd op dezelfde plek al een halte Velperpoort in bedrijf gesteld. Dit was een eenvoudige halte, maar bestond wel uit twee identieke haltegebouwtjes, die op hoge poten tegen de spoordijk aan waren gebouwd. Dit had als grote voordeel dat de reiziger maar één keer de trap ophoefde om bij het juiste vertrekperron te komen. De haltegebouwtjes waren vrij simpel, ze bestonden voornamelijk uit hout en glas. Het eerste station Velperpoort heeft niet zo lang bestaan, al in 1918 werd het opgeheven. vrijwel direct daarna werd het station gesloopt.
Toch bleef de behoefte aan een extra station in het oosten van Arnhem, al zou het tot ver na de Tweede Wereldoorlog duren voordat dit weer werkelijkheid werd. Een mooie gelegenheid hiertoe diende zich aan toen het spoor tussen Arnhem en Zutphen werd geëlektrificeerd. Over de locatie van het nieuwe station was men het minder snel eens. Als het aan de gemeente Arnhem had gelegen zou deze op een nieuwe plek bij de Vosdijk, nabij de splitsing van de sporen naar Zutphen een Zevenaar, worden gebouwd. De Spoorwegen weigerden hier echter aan mee te werken en zodoende kwam er een nieuw station Velperpoort, op dezelfde plek waar ook de eerste halte had gestaan. Het grote verschil met de eerste halte was het feit dat er nu maar één stationsgebouw kwam, aan de zuidkant van de spoorbaan, precies op het punt waar de Steenstraat en de Ir. J.P. van Muijlwijkstraat samenkomen. Het werd een bijzonder elegant gebouwtje, ontworpen door K. van der Gaast. Het staat haaks op de spoorbaan, waarbij alleen de achterzijde op de spoordijk rust. Aan de voorkant staat het op hoge kolommen. Daartussenin begint de trap waarmee het station werd bereikt. Die trap gaat in twee delen omhoog. Het eerste deel ligt op de spoordijk, het tweede deel is zwevend. De basis van het gebouw bestaat feitelijk uit tweemaal vier betonnen liggers, waarop respectievelijk de vloer en het dak rusten. De wanden zijn aan deze liggers gemonteerd, de achterzijde van het gebouw is een gemetselde muur. De vloer en het dak zijn veel groter dan het feitelijke vloeroppervlak, waardoor het gebouwtje veel groter lijkt te zijn dan het in werkelijkheid is. Die vloer is aan de buitenkant een soort bordes, dat vanaf de trap om het gebouwtje heen loopt en (vroeger) uitkwam op het perron. Het dak is even groot en vormt zo een luifel. In het gebouwtje was een loket- annex wachtruimte en achter het plaatskaartenkantoortje waren nog enkele kleine dienstruimten. Via de al genoemde balustrade bereikte men het perron. Het tegenoverliggende perron kon rechtstreeks (en uitsluitend!) via een beveiligde overpad worden bereikt.
Het stationsgebouwtje heeft tot 1988 dienstgedaan. In dat jaar werd een vernieuwd station Velperpoort geopend, waarbij de al bestaande perrons overigens grotendeels bleven gehandhaafd. Wel werden ze verlengd en uiteraard verviel de gelijkvloerse oversteek tussen de beide perrons. Directe aanleiding voor deze stationsvernieuwing was de aanleg van een nieuwe onderdoorgang voor fietsers en voetgangers, tossen de Ir. J.P. van Muijlwijkstraat en de Rosendaalsestraat. Aan weerszijden van die tunnel kwamen nieuwe toegangen naar de twee perrons, waarbij die aan de zuidkant het meest opvalt. Tevens kregen de perrons overdekte wachtruimten en er kwamen zelfs korte perronoverkappingen. Het oude stationsgebouwtje bleef behouden. Ongeveer een jaar na de sluiting werd het overgedragen aan de gemeente Arnhem. Die nam het vervolgens in gebruik als politiepost, een functie die het tot het jaar 2000 behield. Daarna werd het wat lastiger, zo heeft het zeker tot 2004 leeggestaan en heeft er vervolgens een culturele stichting in gezeten. Vanaf 2006 was het enige jaren in gebruik als assurantiekantoor. Sinds eind 2012 is het een vestiging van Iriszorg, dat het als wijkpost gebruikt.
Het stationsgebouwtje staat tegenwoordig op de monumentenlijst. Aanvankelijk wist de NS dit nog tegen te houden, waarschijnlijk met het oog op een eventuele aanleg van een hogesnelheidslijn naar Duitsland. Hierbij zou het spoor verbreed moeten worden en het stationsgebouwtje dientengevolge moeten verdwijnen. Die HSL-oost is al jaren van de baan. Toch duurde het nog geruime tijd voordat het unieke gebouwtje eindelijk haar verdiende beschermde status kreeg…

Boven en onder: Tweemaal het voormalige stationsgebouwtje van station Velperpoort. Hierboven een recente foto en onder een wat oudere uit 2004. Het bijzonder elegante voormalige stationsgebouwtje van station Velperpoort, met direct daarnaast de onderdoorgang, waar de Steenstraat overgaat in de Velperweg. De naam van het station verwijst direct naar deze onderdoorgang, die in de volksmond "de Velperpoort" wordt genoemd. Het heeft dus niets van doen met de in de negentiende eeuw gesloopte gelijknamige stadspoort, dat ruim een halve kilometer verderop nabij het huidige Velperplein heeft gestaan. Het gebouwtje staat aan een druk kruispunt, en lijkt daardoor wel wat op een wat groot uitgevallen verkeersregelhuisje, zoals die vroeger wel eens door de politie werd gebruikt. Nu wil het toeval dat dit voormalige stationsgebouw enige tijd een politiepost is geweest. Het gebouwtje is in de loop van de tijd eigenlijk nauwelijks gewijzigd. Alleen de kleurstelling wijzigde wel eens, zoals op de foto hieronder te zien is. Tegenwoordig heeft het in grote lijnen weer dezelfde kleuren als toen het gebouwtje werd opgeleverd…
.

Onder: Het eerste station Velperpoort, dat tussen ca. 1892 en 1918 heeft bestaan. Net als bij het latere station stond ook hier het haltegebouw op gelijke hoogte met het perron. Of liever gezegd: perrons, want er waren twee identieke gebouwtjes. Het waren vrij simpele bouwwerkjes van hout, glas, een eenvoudig zadeldak (met daarop toch nog enkele ornamentjes), en staand op hoge poten. Op deze afbeelding lijkt het gebouw ten oosten van de onderdoorgang te staan. Deze is echter gezien in de richting van de Steenstraat, dus in zuidelijke richting. Dit is dan ook het gebouwtje dat aan het tweede perron heeft gestaan...
.

Onder: Het interieur van het gebouwtje. Hier gezien door de ogen van het stationspersoneel, vanuit het plaatskaartenkantoor. De ruimte was behoorlijk efficiënt ingedeeld. Ongeveer veertig procent van de totale oppervlakte was loket- annex wachtruimte, de rest bestond uit het plaatskaartenkantoor en nog enkele kleine dienstruimten, waaronder een toilet. Het was trouwens voor het eerst dat Van der Gaast in een conventionele ontvangstruimte voorzag, bij de twee eerdere stations van deze architect kocht men de treinkaartjes aanvankelijk in de buitenlucht. Let trouwens ook op de deuren, met daarin een venster met opvallende, afgeronde hoeken. Die deuren waren in de jaren zeventig vervangen door modernere exemplaren. Sinds enige tijd zijn de deuren weer van het originele model. En ook van kleur, trouwens…
.

Onder: De trap naar het station de onderste helft ervan ligt op de spoordijk, de bovenste helft is zwevend. Helemaal bovenaan gaat de trap over in een soort bordes, dat om het gebouw heen loopt. Die trap is nog helemaal origineel. Alleen het hek ervoor is van later datum. Dat hek is echter zo geplaatst dat de originele stijlen -met de metalen bollen- behouden konden blijven.
.

Onder: De achterzijde van het gebouwtje bestaat uit een vrijwel gesloten gemetseld gedeelte, op drie kleine vensters na. Helaas wordt deze momentheel nogal ontsierd door graffiti. Tussen het gebouwtje en het perron gaapt nu een gat, maar vroeger lag hier een met slagbomen beveiligd overpad. Destijds was dit de enige manier om het tweede perron te bereiken. Dat overpad verdween door de komst van het nieuwe station. Nog altijd is het voormalige stationsgebouwtje n principe rechtstreeks vanaf het perron te bereiken, al is dit wel afgesloten voor het publiek…
.

Onder: Op de zijgevel van het huidige stationsgebouw, op precies te zijn: aan de zijkant van de trap naar het perron, is een herinneringsplaquette aangebracht. Daarvan is hier slechts een gedeelte te zien, maar wel het meest interessante. De drie stations Velperpoort staan hier gebroederlijk bij elkaar. Linksboven het eerste station uit 1892, daarnaast het exemplaar uit 1953. Onderaan het huidige uit 1988.
.

Onder: Het huidige station Velperpoort heeft voor het eerst een stationsgebouwtje op straatniveau. Het in 1988 geopende station staat zo'n 70 meter ten westen van het oude exemplaar, waarbij de perrons overigens op hun plek bleven liggen. Directe aanleiding voor deze nieuwbouw was de aanleg van een onderdoorgang voor fietsers en voetgangers, waarbij aan weerszijden ervan nieuwe toegangen naar de perrons werden gebouwd.
.