Na Baarn en Utrecht Maliebaan is Apeldoorn het oudste nog bestaande HIJSM-station in Nederland. Maar het had maar weinig gescheeld of het had er inmiddels niet meer gestaan.
Apeldoorn ligt aan de Oosterspoorweg, de spoorlijn Amsterdam-Amersfoort-Zutphen. De aanleg van deze spoorlijn startte in 1870. Het baanvak Amsterdam-Amersfoort kwam in 1874 gereed, het gedeelte naar Zutphen volgde twee jaar later.
Wie het stationsgebouw van Apeldoorn heeft ontworpen is niet bekend, maar het vermoeden bestaat dat het een ontwerp is van A.L. van Gendt, die -waarschijnlijk- ook de overige stations langs de Oosterspoorweg ontwierp. Het oorspronkelijke gebouw bestond uit een fors middendeel met, in verhouding, erg korte zijvleugels. Het station werd in mei 1876 in gebruik genomen.
In 1887 komen de lokaalspoorlijnen naar Deventer, Dieren en Zwolle gereed en wordt Apeldoorn een belangrijk knooppunt. Een paar jaar later, in 1892, wordt de lijn naar Deventer gepromoveerd tot hoofdspoor. In die periode (tussen 1887 en 1892) wordt het station uitgebreid met een extra perron met een overkapping. Deze perronkap is van hetzelfde type als in Hilversum, en ik vermoed dan ook dat ze ongeveer gelijktijdig (rond 1892) zijn gebouwd.
In 1911 werd het stationsgebouw ingrijpend verbouwd. Voor het middendeel werd een voorbouw geplaatst. Aan weerszijden daarvan kwamen zijbeuken. Boven de ingang kwam een grote luifel en op het dak kwam een klok. Ook aan de zijkant kwam een grote luifel. In het stationsgebouw kwam een Koninklijke Wachtkamer. Waarschijnlijk was dit de reden dat er ook een grote luifel langs de zijkant van de linkervleugel geplaatst werd. De rechtervleugel werd in lengte verdubbeld.
Na de Tweede Wereldoorlog neemt de betekenis als spoorwegknooppunt sterk af. In 1947 staakte het personenvervoer naar Dieren, drie jaar later werd ook de lokaallijn naar Zwolle opgeheven. Het spoor naar Zwolle werd eind jaren zeventig opgebroken. Het spoor naar Dieren is nog altijd in gebruik bij de VSM.
In 1976 wordt het stationsgebouw rigoureus onder handen genomen. De voorbouw wordt vervangen door een lelijke, modernere variant. De twee zijbeuken bleven wel bestaan en daardoor werd het stationsgebouw een wat rommelig geheel. Tijdens die verbouwing werd koninklijke wachtkamer werd er domweg uitgesloopt.
Halverwege de jaren negentig wil de NS het stationsgebouw slopen en vervangen door nieuwbouw. Er ontstond daardoor veel commotie. In Apeldoorn wilde men het gebouw behouden. Het mocht dan niet het mooiste stationsgebouw zijn, het was wel beeldbepalend voor Apeldoorn. De NS stelde daar tegenover dat het gebouw in slechte staat was. In 2003 ging de kogel door de kerk; Apeldoorn behoudt haar stationsgebouw. Sterker nog: het wordt weer in de oorspronkelijke staat, van vóór 1911, gerestaureerd.