|
|
Onderdeel
van een stedenbouwkundig plan
De twee
nieuwe stations die als onderdeel van de \spoorwegwerken-Oost zijn
beiden ontworpen door H.G.J. Schelling, die op dat moment al een heel
aardige staat van dienst als architect van stations. Met zijn ontwerpen
voor de stationsgebouwen in Sittard (inmiddels gesloopt) en Naarden-Bussum
werd zijn naam al gevestigd. Hierna volgden kleinere -maar zeker niet
minder interessante- stations, zoals Koog-Zaandijk, Putten, Boskoop
en Waddinxveen. Het hoogtepunt uit zijn vooroorlogse carrière
vormen echter deze twee Amsterdamse stations, het Amstelstation vormt
hierbij volgens velen het absolute hoogtepunt uit zijn gehele oeuvre.
Het revolutionaire station Amsterdam Amstel was echter meer dan alleen
een essentieel onderdeel van bovengenoemd spoorproject, het vormde
zelfs een schakel van een nog veel groter stedenbouwkundig plan.
In de voorbije decennia waren al diverse nieuwe wijken uit de grond
gestampt, maar om het snel groeiende aantal inwoners echt aan te kunnen
waren meer en grootschaliger uitbreidingen nodig. Toen de plannen
voor de Spoorwegwerken-Oost werden gepresenteerd werd op datzelfde
moment volop gewerkt aan het Algemeen Utbreidingsplan (AUP), het tot
dan toe grootste stedenbouwkundig project van Amsterdam. Op zich had
dit plan niet echt een directe relatie tot het project Spoorwegwerken-Oost,
de uitvoering van het AUP zou pas na de Tweede Wereldoorlog goed op
gang komen. Maar de geestelijk vader ervan, de bekende stadsplanoloog
C. van Eesteren, was ook nauw betrokken bij de inrichting van het
gebied rondom het Amstelstation. Het ontwerpen van dit station ging
dan ook in samenspraak met Van Eesteren. Ook de architect Leupen,
eveneens werkzaam bij de dienst Publieke Werken, was hierbij betrokken.
Ten opzichte van het oude station Weesperpoort werd het Amstelstation
ruim anderhalve kilometer zuidwaarts verplaatst, niet ver van de pas
gebouwde Berlagebrug over de Amstel. Het had wellicht voor de hand
gelegen om het station in de directe nabijheid van deze brug te bouwen,
zodat de aan de overzijde van de Amstel gelegen buurten er optimaal
profijt van zouden hebben. Maar het station kwam nog wat zuidelijker
te liggen, waarbij het stationsgebouw juist aan de andere kant van
het spoor kwam te staan. In het verlengde van de Berlagebrug was namelijk
al een groot verkeersplein (het Prins Bernhardplein) gepland, waarop
de latere Wibautstraat -die op de plaats van het vroegere spoor naar
station Weesperpoort werd aangelegd- en een nieuwe uitvalsweg (de
Gooiseweg) werden aangesloten. Direct naast dit nieuwe plein zou een
tweede plein komen. Aan dit langgerekte Julianaplein zou het Amstelstation
worden gebouwd. Maar juist vanwege die twee grote pleinen dreigde
het station wat weg te vallen in een veel te grote open ruimte. De
afzijdige wat ligging zou nog extra versterkt doordat Van Eesteren
in zijn oorspronkelijke plan had bedacht dat het gebied direct vóór
het nieuwe station groen zou blijven, een groot parkachtig gebied
dat helemaal door liep tot en met het vroegere landgoed Frankendael.
Architect Schelling loste dit probleem even simpel als doeltreffend
op door een langgerekte en hoge stationshal dwars op de sporen te
plaatsen, met de hoofdingang in de noordelijke lange gevel. Op die
manier werd de ingang toch nog op de stad gericht. Een bijkomend door
die "dwarse opstelling" voordeel was het feit dat het enorm
lange stationsplein in drieën kon worden opgesplitst. Hierdoor
konden de drie voornaamste vormen van aanvullend vervoer (auto, bus
en tram) strikt van elkaar worden gescheiden. Het noordelijke plein
voor de hoofdingang werd gereserveerd voor het vervoer per auto. Passagiers
konden zo makkelijk worden afgezet danwel worden opgehaald. Ook werd
er ruimte gereserveerd voor taxi's, die ook toen al volop aanwezig
waren. Het zuidelijke deel van het Julianaplein werd een busstation
en is dan ook aanzienlijk groter. Aan het uiteinde van dit plein werden
de dienstwoningen van het station gebouwd. Uiteraard werd ook aan
de tram gedacht. Deze werd aangelegd op een wat lager deel aan de
oostkant van het plein. Ook de tramreizigers kregen een eigen toegang
tot het station, via een tunneltje en een trap loopt men rechtstreeks
de stationshal in. |
|
|
|
Boven:
Een fraaie luchtfoto van het Amstelstation en de directe omgeving.
Duidelijk is te zien dat het stationsgebouw het Julianaplein
in tweeën deelt. Het zuidelijke plein is aanzienlijk
groter, hier was (en is nog altijd!) een busstation. Het noordelijke
deel van het plein is aanzienlijk kleiner, maar hier is wel
de hoofdingang. Hiervandaan leidt de weg rechtstreeks naar
het Prins Bernhardplein, hier uiterst rechts te zien. Ook
de Meester Treublaan en de Berlagebrug zijn duidelijk herkenbaar.
Het stationsgebouw heeft ook nog een derde toegang. Rechtsonder
is te zien dat bij de tramhalte de ingang van een tunneltje
ligt. Deze komt rechtstreeks uit in de stationshal. Op het
eerste gezicht lijkt het alsof dezelfde omgeving er vandaag
de dag totaal anders uitziet, maar dat valt eigenlijk best
wel mee. Zo staan die zes huizenblokken aan de achterkant
van het station er nog altijd en ook het huizenblok rechtsboven
bestaat nog. Alleen de twee gebouwen tussen de genoemde woningblokken
zijn verdwenen en ook het gebouwencomplex aan de linkerkant
(Blooker) is allang vervangen door een kantoorflat.
|
|
|
Onder:
Het Prins Bernhardplein, met op de achtergrond het Amstelstation
en op de voorgrond de brug over de Ringvaart. Toen deze foto
werd gemaakt bestonden het plein en het station al zo'n vijftien
jaar, maar desondanks ziet het plein er nog opvallend kaal uit.
Dat beeld zou overigens in de daaropvolgende decennia radicaal
veranderen...
|
|
|
|
|
|
|
Onder
(beide foto's): Tweemaal het Prins Bernhardplein, links gezien
vanaf het eerste perron van het Amstelstation en rechts vanaf
de Meester Treublaan. Ondanks het vele groen zijn de beide pleinen
inmiddels zo goed als geheel omgeven door bebouwing, al zijn deze
er pas in de afgelopen decennia gekomen. Het vroegere Renault-gebouw
(prominent aanwezig op de linkerfoto) werd bijvoorbeeld aan het
begin van de jaren zestig gebouwd, het hier deels zichtbare Amstelgebouw
(foto rechts) zelfs pas in de jaren negentig. Het appartementencomplex
links op de foto dateert vermoedelijk uit de late jaren zestig
of de vroege jaren zeventig.woonwijk.
|
|
|
|
|
|
|
Onder:
Het Julianaplein is zeer langgerekt en kent een behoorlijk hoogteverschil.
Het deel met de tramhalte en de rijstrook richting het Prins Bernhardplein
ligt bijna drie meter lager dan het gedeelte rondom het stationsgebouw.
Het Julianapark, dat door Van Eesteren bedachte groene gebied,
licht aan de rechterkant en is hier net niet te zien. Dat "park"
is inmiddels een woonwijk...
|
Onder:
Aan de zuidkant van het Julianaplein, achter een personeelskeet
van de GVB, staat dit huizenblokje. Het zijn de voormalige dienstwoningen
van het Amstelstation, hier te zien vanaf het eerste perron. Tot
ver in de jaren zeventig werden ze ook daadwerkelijk als personeelswoningen
gebruikt, of de huizen nu nog in het bezit zijn van NS of ProRail
is mij niet bekend. Let ook op het natuurstenen reliëf aan
de gevel.
|
|
|
|
|
Onder
(beide foto's): De achterzijde van het Amstelstation. Gedurende
lange tijd was dit één gesloten geheel. Pas in het
midden van de jaren zeventig kwam aan deze kant van het station
een toegang. Mede hierdoor kon de Omval tot kantorenpark worden
omgebouwd. Dit bleek een wisselwerking; in de tweede helft van
de jaren negentig werd de eenvoudige toegang omgebouwd tot een
volwaardige entree (foto rechtsonder).
|
|
|
|
|
|
|
Onder:
Achter het station, omgeven door enorme kantoorkolossen staat
het laatste overblijfsel van het vroegere industrieterrein.
Het is het voormalige portiershuisje van de vroegere cacaofabriek
Blooker. Deze fabriek werd aan het begin van de jaren zestig
overgenomen door Bensdorp uit Bussum, kort daarna werd de Blooker
gesloten. Op de plaats waar de fabriek heeft gestaan werd later
de "Leeuwenburg" (het huidige hoofdgebouw van de Hogeschool
van Amsterdam, voorheen een hoofdkantoor van de Postbank) gebouwd.
Het portiersgebouwtje staat overigens niet helemaal op haar
oorspronkelijke plek. Het werd een jaar of elf geleden helemaal
opnieuw opgebouwd, waarbij het huisje een kwartslag werd gedraaid.
Tegenwoordig heeft het een horecabestemming.
|
|
|
|
|
versie: 16-06-2014 |