Haarlem is in feite de bakermat van de spoorwegen in Nederland. De allereerste spoorlijn in Nederland liep immers tussen Amsterdam en Haarlem. Het allereerste station in Haarlem was een tijdelijk, houten gebouwtje. Het stond destijds aan de Oudeweg (tegenwoordig de Voormalige Oudeweg), vlakbij de poort van de huidige Hoofdwerkplaats. Bij dit stationnetje werd een kleine werkplaats gebouwd.
Omdat de eerste spoorweg nog een experiment was, werd nog geen brug over het Spaarne gebouwd. In 1841 was de tijd hier wel rijp voor, toen de spoorlijn werd doorgetrokken naar Leiden.
In Haarlem werd de spoorlijn dwars door het noordelijke deel van de oude binnenstad aangelegd, binnen de oude stadsomwalling. Na diverse plannen te hebben bestudeerd werd deze plaats uitgekozen, omdat dit stadsdeel niet veel bebouwing kende. En wat er wel was, was van slechte kwaliteit.
Het allereerste stationnetje heeft slechts twee jaar dienst gedaan. Daarna kreeg het gebouwtje aanvankelijk nog een tweede leven als uitbreiding van de werkplaats, maar het werd uiteindelijk in 1852 gesloopt. Die allereerste werkplaats is overigens wél altijd op dezelfde plaats gebleven en groeide uit tot de huidige hoofdwerkplaats van het reizigersmaterieel. Inmiddels heet het bedrijf "NedTrain - Refurbishment & Overhaul".
In 1841 kreeg Haarlem haar eerste, definitieve station. Dit nieuwe station kwam ten zuiden van de toenmalige Varkensmarkt, tussen de Jansweg en de Kruisweg. Daarmee is Haarlem nog steeds het oudste station van Nederland. Het eerste stationsgebouw was een ontwerp van architect C. Oudshoorn. Het bestond uit een hoog middendeel en lagere zijvleugels, een vorm die al snel een basisvorm in de stationsarchitectuur zou gaan vormen. Aan de uiteinden van de zijvleugels stonden eindgebouwen.
Het stationsgebouw had een opmerkelijke noviteit; er was geen stationshal! Via een hoge poort liep men, via een overdekte ruimte, meteen naar de lokettenwand. In de zijvleugels bevonden zich de wachtkamers; links die voor de derde klasse, rechts die voor de eerste en tweede klasse. In het rechter eindgebouwtje bevond zich het goederenbureau, aan de linkerkant woonde de stationschef.
De gevellengte bedroeg niet minder dan 125 meter. Daarvan bestond het overgrote deel uit een lange muur, waarmee het perron werd afgesloten van de straat. Aan de uiteinden stonden ijzeren hekken. Het eigenlijke stationsgebouw was overigens nog geen 33 meter breed.

Boven: Dit is, voor zover ik weet, de enige afbeelding van het allereerste station van Haarlem dat te vinden is. Het is een gravure van W. Bal. De trein is zojuist richting Amsterdam vertrokken.

Onder: Ongeveer dezelfde plaats als de gravure hierboven, maar dan anno 2008. Links op de foto, op of bij de plek waar nu dit deel van de werkplaats staat, stond het allereerste stationnetje van Haarlem.

Onder: Een kaartje van Haarlem, rond 1850, met daarop de locaties van de stations. Op de open ruimte tegenover het station zou later de rijtuigen- en treinwagonfabriek Beijnes gebouwd worden.

Onder: Een unieke foto van het tweede station van Haarlem. De foto is waarschijnlijk rond 1865 gemaakt, vlak voordat dit stationsgebouw onherkenbaar zou worden verbouwd.

Onder: Perronzijde van het tweede station. Deze foto is waarschijnlijk rond 1864 gemaakt. Het emplacement bestaat hier nog uit breedspoor, maar dat zou weldra vervangen worden voor normaalspoor.

Onder: In Den Haag, aan het Rijswijkseplein, staat dit voormalige accijnzenhuisje uit 1828. Qua vorm doet dit gebouwtje sterk denken aan het tweede station van Haarlem. Misschien heeft dit gebouwtje zelfs wel als voorbeeld gediend...