[ Home ] [ Terug naar de eerste pagina ] [ Vorige pagina ]
   
 
DEVENTER

 

Het Deventer straatspoor

 
   
   
Op 9 mei 2003 reed de allerlaatste trein over het spoor in de Meester H.F. de Boer, richting het rangeerterrein van station Deventer. Hiermee kwam een definitief einde aan een uniek stukje spoorweggeschiedenis in ons land. Bijna 80 jaar lang mengde op gezette tijden de trein zich met al het overige verkeer. Nu, een kleine tien jaar later, is van dit roemruchte Deventer industriespoor nog maar heel weinig overgebleven…
Het Deventer industriespoor, in de volksmond ook wel het "straatspoor" genoemd, was uniek in haar soort. Vanaf het vroegere goederenemplacement dook het spoor in een vrij krappe bocht en in een behoorlijk steile helling af naar straatniveau, waar het eerst de drukke handelskade passeerde. Daarna volgde het bekendste, maar ook meest beruchte deel van de lijn, de Mr. H.F. de Boerlaan, vernoemd naar de initiatiefnemer van het straatspoor.
Tijdens de bouw van het station werd al volop nagedacht over een spoorverbinding tussen het goederenstation en de IJsselkade. Maar de toenmalige wethouder van Gemeentewerken, mr. H.F. de Boer, had een veel groter plan. Hij voorzag een compleet nieuw havengebied, met meerdere insteekhavens die ieder één of meerdere sporen voor de overslag van goederen. Daarnaast bedacht hij in dit gebied een groot terrein voor nieuwe en bestaande bedrijven. Die bestaande bedrijven zouden dan uit de binnenstad kunnen vertrekken, aangezien deze daar totaal geen uitbreidingsruimte hadden. Het plan was in die tijd ronduit revolutionair, het was één van de allereerste industrieterreinen die zou worden aangelegd. Het woord "industrieterrein" was toen nog niet eens uitgevonden. In Deventer dacht men daar toch wel anders over; er werd zelfs gesproken van "grootheidswaanzin". Toch wist De Boer zijn plan door te zetten. In 1925 werd het eerste deel van het industriespoor, tussen het goederenstation en het Pothoofd, in gebruik genomen. De ontwikkeling van de Bergweide, de naam dit industrie- en havengebied kreeg, verliep aanvankelijk nogal moeizaam. Maar dit veranderde na de Tweede Wereldoorlog. Dankzij de aanleg van een nieuwe sluis, maar bovenal dankzij het gunstige economische klimaat in de jaren vijftig en zestig, groeide de bedrijvigheid flink. Ook het spoornet in de Bergweide werd fors uitgebreid, ondanks het feit dat het goederenvervoer steeds meer over de weg ging plaatsvinden. Toch is het straatspoor in economisch opzicht nooit een succes geweest.
Alhoewel de exploitatie door de NS werd verzorgd was het gehele industrienet eigendom van de gemeente Deventer, een vrij unieke situatie overigens. Een gemeentelijk spoorwegnet dus, en wellicht was dit dan ook de reden waarom het straatspoor zo lang heeft kunnen bestaan. In al die 78 jaar werd er namelijk geen stuiver aan verdiend!. Ter illustratie: om het straatspoor rendabel te kunnen exploiteren moesten per jaar minstens 7000 wagons de lijn passeren. Dit aantal werd nooit gehaald, in het beste jaar (1956) bleef de teller op bijna 6900 steken. Toch bleef men geloven in het industriespoor, zelfs in de tijd dat het goederenvervoer steeds meer over de weg ging plaatsvinden en de grote industrieën steeds meer terrein verloren. Toen in 1969 het doek viel voor het overslagbedrijf leek het gedaan met spoorbedrijf. Toch kwamen er in die tijd ook enkele (grote) klanten bij, zoals de blikkenfabriek Thomassen & Drijver, CV-fabrikant Nefit en de afvalvervoerder VAM. Vooral dit laatste bedrijf betekende de redding van het industriespoor, er werd zelfs een compleet nieuw stuk spoor aangelegd. Mede dankzij kon de exploitatie van het industriespoor weer een tijdje worden gegarandeerd. Maar het was inmiddels al wel op haar retour. Want ondanks het nieuwe stuk spoor in de Kamperstraat, was inmiddels al een groot deel van het straatspoor verdwenen.
In 1993 was de VAM het enige bedrijf op de Bergweide dat nog van het spoor gebruik maakte. Dat bleek het begin van het einde voor het straatspoor te zijn. Om de VAM te bereiken moest een nogal omslachtige route worden genomen. Vanaf de Mr. H.F. de Boerlaan sloeg de trein rechtsaf de Industrieweg en vervolgens linksaf de Hanzeweg op. Als de trein in z'n geheel op deze weg stond werd het wissel omgezet en reed de trein "achteruit" de Kamperstraat in, naar de VAM. Op de terugweg kon de locomotief keren via een omloopspoor in de Hanzeweg.
Niet alleen in economisch opzicht was het straatspoor zo langzamerhand onhoudbaar geworden, ook voor het wegverkeer werd het spoor een steeds groter probleem. Vooral de drukke Mr. H.F. de Boerlaan -waar het spoor niet naast, maar in het wegdek lag- zorgde nogal eens voor de nodige opstoppingen. Maar andersom kon het autoverkeer ook voor lastige situaties zorgen. Niet zelden stond er een auto op het spoor geparkeerd, waardoor de VAM-trein op haar beurt weer vertraging opliep. Desalniettemin bleef de VAM-trein nog zo'n tien jaar lang de straten in de Bergweide "onveilig" maken, maar in mei 2003 viel dan toch nog het doek. Heel even werd nog gedacht om het VAM-terrein rechtstreeks met het hoofdspoor te verbinden, maar dit werd nooit meer gerealiseerd. In de jaren die volgden werden nagenoeg alle rails opgebroken. Toch werden de sporen niet helemaal uitgewist, zo werd de krappe boog in de hoek Mr. H.F. de Boerlaan/Industrieweg een fietspad en bleef bij de kruising met de Hanzeweg zowaar nog een stukje spoor liggen, compleet met wissel. In de Raambuurt, waar ooit ook industriespoor heeft gelegen, werd in de Bergpoortstraat een stuk spoor herlegd.
 
Boven: Jarenlang was dit een vertrouwd beeld op de Meester H.F. de Boerlaan. Locomotief 2446 is op weg naar het VAM-terrein. Duidelijk is te zien dat de rails in het wegdek liggen, de wegmarkeringen zijn zelfs tussen de rails aangebracht. Door middel van speciale stoplichten werd dit deel van de weg vrijgemaakt voor het treinverkeer, iets wat overigens lang niet altijd even gemakkelijk ging. Inmiddels is het straatbeeld drastisch veranderd. Niet alleen de loc en de rails zijn allang verleden tijd, ook alle huizenblokken zijn inmiddels gesloopt.
 
 
Onder: Een plattegrondje van het centrum van Deventer met daarbij de westelijke helft van de Bergweide, het deel waar het straatspoor lag. Dit was de situatie rond 1995, in de nadagen van het industriespoornet. Het industriespoor is met rood geaccentueerd. De betekenis van de roodkleurige cijfers is terug te vinden in de legenda, de blauwe letters verwijzen naar de foto's hieronder. De letter die op de foto staat komt overeen met dezelfde letter op de kaart.
 
 
 
 
 
 
Onder: Het definitieve eindpunt van het vroegere straatspoor ligt nu nog voor de Handelskade, pal naast het Saxion-college. Van het industriespoor is maar heel weinig over gebleven. Wat wel bewaard bleef is de helling naar het vroegere goederenemplacement. Die helling was berucht. Niet alleen was deze behoorlijk steil voor een spoorbaan (ruim 1%), ze moest ook nog eens vanuit stilstand worden genomen. Vooral bij nat weer gaf dit nogal eens problemen. Dat gold uiteraard ook voor de afdaling, want de trein moest vóór de kruising met de Handelskade tot stilstand komen. Hoeveel kilo's zand er in al die jaren moet zijn gestrooid is niet bekend...
Onder: Bijna dezelfde plek als de foto bovenaan deze pagina, maar dan een kleine 25 jaar later… Er is heel veel veranderd. En toch ook weer niet, want de Meester H.F. de Boerlaan ligt er ogenschijnlijk nog net zo bij. Alle huizen tussen de Handelskade en de Industrieweg zijn inmiddels gesloopt. Voor een deel zijn er nieuwe appartementen gekomen, een deel is nog altijd kaal… Op de achtergrond domineert het gebouw van het Saxion-college. De rails -die in het meest rechtse deel van het wegdek lagen- zijn allang verdwenen, maar dit deel is nu gereserveerd voor de bus. De automobilist is er duidelijk niet zo veel mee opgeschoten...
 
 
Onder: Alhoewel het straatspoor nagenoeg helemaal is verdwenen, is het tracé nog heel makkelijk terug te vinden. Een mooi voorbeeld hiervan is de vroegere boog tussen de Mr. H.F. de Boerlaan en de Industrieweg. Nadat de rails waren verwijderd werd in de boog een fietspad aangelegd. Toch blijft het jammer dat het spoor niet kon blijven liggen...
Onder: De Industrieweg, gezien in de richting van het centrum, met op de achtergrond de twee torens van de Bergkerk. In de afgelopen maanden is deze straat helemaal op de schop gegaan, dit was de situatie op 7 april 2012. Aan de nieuwe bestrating te zien lijkt het alsof men de herinnering aan het roemruchte straatspoor levend wil houden. Als dit inderdaad de bedoeling was, dan is hier wel een "klein" foutje in geslopen; de rails lagen namelijk aan de andere kant van de weg...
 
 
Onder (beide afbeeldingen): Bij de kruising Industrieweg/Hanzeweg ligt één van de laatste restanten van het straatspoor. Het is een gedeelte van de verbindingsboog en de wissel van het vroegere spoor naar de Kamperweg, richting het (vroegere) VAM-terrein. Samen met de -even verderop gelegen- brug over het basiskanaal zijn dit de enige originele stukjes industriespoor die bewaard zijn gebleven. Ook in de Bergstraat ligt nog een stuk spoor, maar dat is een herlegd gedeelte.
 

 

 

  Free counter and web stats versie: 3-08-2012