Wie aan Den Helder denkt, denkt bijna automatisch als eerste aan de Koninklijke Marine. In de afgelopen twee eeuwen zijn de ontwikkelingen van zowel de stad als de zeemacht bijna onlosmakelijk met elkaar verbonden geweest. De huidige stad heeft dan ook een betrekkelijk korte geschiedenis, al werd de omgeving al sinds de negende eeuw na Christus bewoond.
Het Den Helder zoals we het nu kennen ontstond rond het einde van de zestiende eeuw, kort nadat een eerder dorp als gevolg van een watersnoodramp volledig werd verwoest. Dat nieuwe dorp werd gebouwd op de plek dat nu Oud Den Helder heet. Gedurende lange tijd was het een vissersdorp, van een echte zeehaven was toen nog geen sprake. Dat veranderde aan het einde van de achttiende eeuw, toen langs het Nieuwendiep een koopvaardijhaven werd aangelegd. Enkele decennia later, in 1811 om precies te zijn, bezocht keizer Napoleon Den Helder en besliste hoogst persoonlijk dat hier een marinehaven moest komen. Deze werd eveneens aan het Nieuwediep gebouwd, ten oosten van het dorp. Om "Willemsoord", zoals de werf officieel wordt genoemd, te beschermen werd de al bestaande stelling Den Helder uitgebouwd tot een ware vesting. Vanaf dat moment werd het een echte marinestad. Toch bleven er ook civiele havenactiviteiten, die kregen een extra impuls dankzij de aanleg van het Noordhollandsch Kanaal. Al gauw werd Den Helder een soort voorhaven voor Amsterdam. In het havengebied en bij de werf ontstonden de eerste woonbuurtjes, die -net als het havengebied- Nieuwediep werd genoemd.
Zoals op de vorige pagina al aangegeven kreeg Den Helder al in 1865 haar spoorverbinding met Alkmaar. Het was het eerste deel van een geplande spoorverbinding met Amsterdam. Deze Staatslijn K was één van die spoorlijnen die door de overheid werden aangelegd, als uitvloeisel van de Wet op de Staatsspoorwegen uit 1860. De reden voor een spoorlijn naar Den Helder lag voor de hand; primair ten behoeve van de marinewerf. Om diezelfde reden werd het station in een soort niemandsland gebouwd, op ruim een halve kilometer afstand van de werf en vrij ver van de oude dorpskern. Het station kreeg bij opening de naam Nieuwediep. De staatslijn werd twee jaar na de opening van het eerste deel doorgetrokken naar Uitgeest. Daar sloot de spoorlijn aan op de lijn naar Beverwijk en Haarlem, welke gelijktijdig door de HIJSM werd aangelegd. Dit was niet toevallig; de "Hollandsche" was immers ook de exploitant van de Staatslijn. Zodoende kreeg de overheid al in 1867 haar gewenste verbinding tussen de marinestad en de hoofdstad. Echter nog niet via Zaandam, het zou nog tot 1878 duren voordat deze kortere route gereed kwam…
De locatie van het station -en dan met name dat van het stationsgebouw- bleek van grote invloed te zijn op de verdere ontwikkeling van Den Helder. Het stationsgebouw werd namelijk in de richting van de marinewerf gesitueerd. Er werd zelfs een rechtstreekse weg tussen het station en de poort van Willemsoord aangelegd, de huidige Spoorstraat. Het duurde dan ook niet lang tot er een nieuwe wijk aan weerszijden van de Spoorstraat ontstond, ook het gebied rondom de haven werd volgebouwd. Tegen het einde van de negentiende eeuw waren de nieuwe wijken al aanzienlijk groter dan het oude Helder. Aan het begin van de twintigste eeuw breidde de bevolking zich ten westen van het spoor uit, het duurde vervolgens niet lang totdat de verschillende stadsdelen aan elkaar waren gegroeid. De verschillende wijken hadden echter nog wel hun verschillende "plaatsnamen" (zoals Oude Helder, Nieuwediep, Hieuwstad, enz.), hetgeen nogal eens voor verwarring zorgde. Daarom werd besloten om vanaf 1928 één naam voor zowel de plaats als de gemeente te gaan gebruiken: Den Helder.
Het station was toen al enkele keren van naam veranderd. De naam Nieuwediep verdween waarschijnlijk al kort na de opening, om te worden veranderd in "Helder". Ook de naam "Helder-Nieuwendien" werd een tijdje gebruikt. Rond 1930 werd de naam wederom gewijzigd. In navolging van de nieuwe, officiele plaatsnaam werd de naam van het station ditmaal veranderd in "den Helder", opvallend genoeg dus met een kleine "d". De laatste wijziging, waarbij "Den" voortaan met een hoofdletter werd geschreven, maakte het eerste station ook nog mee…

Boven: Het eerste station stond in de Prins Hendriklaan, aan een parkje dat in het verlengde van de Stationsstraat lag. Het tationsgebouw was een standaardgebouw van Staatsspoor (een zogenoemd Waterstaatstation) van het type 3e klasse, op het eerste gezicht een opvallend groot gebouw voor het Den Helder van toen. Toch werd het gebouw al na acht jaar flink uitgebreid. De zijvleugels werden veel groter en voor het middendeel werd een extra voorbouw geplaatst.

Onder: Een plattegrondje van Den Helder, zoals het er 150 jaar geleden uitzag. De oude kern (1) werd toen nog met De Helder aangeduid. Tussen het oude dorp en de maruinewerf Willlemsoord (2) de pas aangelegde spoorlijn met het station (3). Vanaf het station loopt een weg (4) rechtstreeks naar de werf. Aan weerszijden daarvan is de eerste nieuwe bebouwing te zien. Ook is er al enige nieuwbouw ten zuiden van de marinebasis, de Nieuwstad (5). Daaronder is de haven, die toen al over een havenspoor (6) beschikte. Zeer opvallend is het feit dat de spoorlijn naar Alkmaar vlak langs fort Admiraal Dirks (7) werd aangelegd, één van de drie forten van de Stelling Den Helder. Ook opmerkelijk is dat één van de bekendste kruispunten van Den Helder, de Vijfsprong (8) ook toen al bestond…
.

Onder: Een blik op het (eerste) perron. Deze plek is inmiddels onherkenbaar veranderd, de fotograaf zou nu zo'n beetje in de McDonald's staan. Deze foto werd gemaakt in het najaar van 1940. De Tweede Wereldoorlog was toen al enige maanden gaande en Den Helder was toen al veelvuldig gebombardeerd, maar op het station lijkt het leven van alledag bedrieglijk normaal te zijn…
.

Onder: Het interieur van het eerste stationsgebouw, met het plaatskaartenkantoor. Deze foto dateert uit 1948. Ook toen waren er volop reclame-uitingen, zoals die voor het vitaminepreparaat Davitamon, dat destijds door de roemruchte firma Organon uit Oss werd geproduceerd. Let ook op het krijtbord aan de rechterkant, waarop met de hand alle vertrektijden zijn geschreven…
.

Onder: Het is anno 2018 niet zo moeilijk om de plek van het eerste station terug te vinden, maar er is wel enige verbeeldingskracht voor nodig. Deze foto geeft nagenoeg hetzelfde beeld als de ansichtkaart bovenaan deze pagina, maar dan zoals het er nu uitziet. Al voordat het huidige station in gebruik werd genomen werd het eerste exemplaar gesloopt en werden de sporen opgeruimd. De opengevallen ruimte is echter tot op de dag van vandaag voor een groot deel onbebouwd gebleven...
.

Onder: Twee foto's uit 2006 van de voormalige marinewerf Willemsoord. Tegenwoordig is het een themapark, maar vóór 1993 was dit voor de meeste burgers verboden gebied. In 1811 besliste keizer Napoleon dat hier een marinebasis moest komen. Onder koning Willem I werd de werf gebouwd en kreeg het haar naam Willemsoord. De foto links toont een deel van de vroegere mastenloods, op de achtergrond de zeilmakerij. De foto daarnaast is vanaf de Zuidstraat genomen. Hier valt vooral de rode lichtkoepel op, afkomstig van een lichtschip. De twee duidelijk zichtbare masten hoorden bij het vroegere replica-schip "Prins Hendrik", welke in 2009 door brand werd verwoest...
.